गमनङ

        ( विशेषण विशेषण)

मेता च नङमेता रेअ: मइन उदुब् तन टुङको गे गमनङ कजिओ: तना ।

( संज्ञा या सर्वनाम की विशेषता वताने वाले शब्‍दों को ही विशेषण कहते हैं । )

चिल्‍का ( जैसे ) :-  

                    अराअ: बबा

                   ( लाल धान )

                   नवा ओड़ाआ: ।ओड़ाअ:

                  ( नया घर )

                  पुंडि सिम ।

                ( सफेद मुर्गी । )

                  मरङ होड़ो ।

                ( बड़ा आदमी )

                   ससङ बा

                ( पीले फूल )

चेतन रेअ: बकंड़ा रे अरअ:, नवा, पुंडि, मरङ, ओड़ो: ससङ टुङ गमनङ तनअ: । ने टुङको ते बबा, ओड़अ:, सिम, होड़ो बा रअ: मइन उदुबो: तना।

( ऊपर के वाक्‍यों में लाल, सफेद, बड़ा और पीला शब्‍द विशेषण हैं । इन्‍हीं शब्‍दों से धान , घर, मुर्गी, आदमी, और फूल की विशेषता का पता मिलता है । )

     

          गमनङ रेअ: हनटिङ

        (विशेषण के भेद )

गमनङ अपि तअ: रे हटिङाकना ।

१.    गुन उदुब गमनङ (गुण वाचक विशेषण )

२.    लेनेका उदूब गमनङ (संख्‍या वाचक विशेषण )

३.    नापि उदुब गमनङ ( परिमाण वाचक विशेषण )

 

1 . गुन उदुब् गमनङ ( गुण वाचक विशेषण ) :-  मेता च नङमेता रअ: गुन उदुब् तन टुङको गे गुन उदुब् गमनङ कजिओ: तना ।

( संज्ञा या सर्वनाम की विशेषता बताने वाले शब्‍द को ही गुणवाचक विशेषण कहते हैं )

चिल्‍का ( जैसे ) :-

                     उरगुम लिजअ: ।

                     ( गर्म कपड़ा )

                      एसेल होड़ो ।

                     ( गोरा आदमी )

                     नवा कोनेया ।

                     ( नयी दुल्हिन )

                      पंडु सकम ।

                     ( पीले पत्ते )

                      बुगिन होङो ।

                     ( भला आदमी )

                       हंबल दिरि ।

                     ( भारी पत्‍थर )

                      हरयिर तसद् ।

                      ( हरी घास )

चेतन रेअ: टुङको एसेल, नवा, पंडु, बुगिन, हंबल, ओड़ो: अरियर गमनङ तनअ:। ने टुङको तेगे, होड़ो, कोनेया, सकम, दिरि, ओड़ो: तसद् रअ: मइन उदुबाकना।

( ऊपर के शब्‍द एसेल, नवा, पंडु, बुगिन, हंबल और हरियर विशेषण हैं, इन्‍हीं शब्‍दों से होड़ो, कोनेया, सकम, दिरि और तसद् की विशेषता बतलाई गई है। )


2 . लेनेका उदुब् गमनङ (संख्‍या वाचक विशेषण ) :- मेता च नङमेता रअ: लेनेका उदुब् तन टुङको गे लेनेका उदुब् गमनङ कजिओ तना ।

( संज्ञा या सर्वनाम की संख्‍या बताने वाले शब्‍दों को ही संख्‍या वाचक विशेषण कहते हैं ।)

 

लेनेका उदुब् गमनङ ओड़ो: बरतअ: रे हटिङकना :-

१.    मुंडिअन लेनेका उदुब् गमनङ (निश्चित संख्‍या वाचक विशेषण )

२.    का मुंडिअन लेनेका उदुब् गमनङ ( अनिश्चित संख्‍या वाचक विशेषण )

 

1 . मुंडिअन लेनेका उदुब् गमनङ (निश्चित संख्‍या वाचक विशेषण ) :- मेता च नङमेता रेअ: सुपट लेनेका उदुब्तन टुङको गे मुंडिअन लेनेका उदुब् गमनङ कजिओ: तना ।

( संज्ञा या सर्वनाम की निश्चित संख्‍या का बोध कराने वाले शब्‍दों को निश्चित संख्‍या वाचक विशेषण कहते हैं । )

चिल्‍का ( जैसे ) :-

          मियद्, बरिया, अपिया, उपुनिया..........।

         मिद्, बर, अपि, उपुन..........।

        मिमियद्, बबारिया, अपापिया, उपुपुनिया....।

        मियद् गलेद्, बरिया गलेद्, अपिया गलेद्, उपुनिया गलेद,.....।

१.    बरिया लद् ओमइपे ।

( उसे दो रोटियाँ दे दो ।)

२.    उपुन होड़ो को कमितना ।

( चार आदमी काम कर रहे हैं ।)

३.    मोमोड़ेया लद् ओमाकोपे।

( उन्‍हें पाँच -पाँच रोटियाँ दे दो ।)

४.   बरसा गलेद् को होसोड़ो  कि:इञा ।

(उन्‍होंने मुझे दो-दो बार धोखा दिया ।)

 

2 . का मुंडिअन लेनेका उदुब् गमनङ (अनिश्चित संख्‍या वाचक विशेषण) :- मेता च नङमेता रअ: लेनेका ओको टुंङको ते सुपट का मुंडिओ तना, एना‍ गे का मुंडिअन लेनेका उदुब् गमनङ  कजिओ: तना।

( संज्ञा या सर्वनाम की निश्चित संख्‍या का बोध जिन शब्‍दों से नहीं होता है, उसे अनिश्चित संख्‍या वाच‍क विशेषण कहते हैं ।)

चिल्‍का ( जैसे) :-

             गोटा ओड़अ: ।

            ( पूरा परिवार )

               तारा टका।

            ( कुछ रूपया )

             पुरअ: जोजो ।

            ( बहुत खट्टा )

            संगि होड़ोको ।

            ( बहुत आदमी )

            सोबेन होनको ।

            ( सब बच्‍चे )

           हु‍ड़ि‍ङ मंडि ।

           ( थोड़ा खाना )

नेतअ: रे गोटा, तारा, पुरअ:, संगि, सोबेन ओड़ो: हु‍ड़ि‍ङ टुङको ते सुपट लेनेका रअ: मुडि का नमो: तना। एनाते नेअको जोतो का मुंडिअन लेनेका उदुब् गमनङ तनअ: ।

( यहाँ पर गोटा, तारा, पुरअ:, संगि, सोबेन और हु‍ड़ि‍ङ शब्‍दों से निश्चित संख्‍या का बोध नहीं होता है । इसलिए ये सभी शब्‍द अनिश्चित संख्‍या वाचक विशेषण हैं । )

 

3 . नापि उदुब् गमनङ (परिमाण वाचक विशेषण ) :- ओको टुङको ते तुलाओ: मुकाओ: ओड़ो: जोकाओ: जिनिसको रअ: मुंडि नमो: तना, एनाको गे नाप‍ि उदुब् गमनङ कजिओ: तना।

( जिस शब्‍दों से नामी या तौली जाने वाली वस्‍तुओं का बोध होता है, उसे परिमाण वाचक विशेषण कहते हैं । )

चिल्‍का ( जैसे ) :-

                       अपि कांचि बाबा ।

                     ( तीन टोकरी धान । )

                      ए सेर ऐड़ेंको ।

                     ( सात सेर लाह ।)

                     गेल पुइला चइलि ।

                    ( दस पइला चावल ।)

                     बल्टि पेरे: तोवा ।

                    ( बल्‍टि भर दूध ।)

                     बर मुका किचिरि ।

                     ( दो हाथ कपड़ा ।)

                     मिद् बोतोलो सुनुम ।

                   ( एक बोलत तेल ।)

नेतअ: रे बाबा, एड़े, चउलि,तोवा, क‍िचिरि ओड़ो: सुनुम सोबेन तुलाओ:, मुकाओ: ओड़ो: जोकाओ: जिनिस को गे तनअ:। एना मेन्ते ने सोबेन जिनिस नापि उदुब् गमनङ को तनअ: ।

( यहाँ पर बाबा, ऐड़ें, चउलि, तोवा, किचिरि और सुनुम, सभी नापी या तौली जाने वाली वस्‍तुएँ हैं । इसलिए ये सभी वस्‍तुएँ परिमाण वाचक विशेषण हैं ।)

 

            गमनङ ते बोरोन मेता रेअ: बनइ मुंडि

        ( विशेषण से भाव वाचक संज्ञा बनाने की विधि )

 

. गमनङ टुङ रअ: एनेटे: रे मुनु बनि च बनितोङ चिना आ (ा), इ (ि ) उ (ु), (ू) ए (े) ओड़ो: ओ (ो), तइनो: रे बोजा बनि “न” रेओ एन मुनु बनि रअ: बनितोङ चिना गे जोटो: जमाओ:अ।

( विशेषण शब्‍द के आरम्‍भ में स्‍वर वर्ण या चिन्‍ह आ (ा), इ (ि‍ ), उ (ु) ऊ (ू) , ए(े), और ओ (ो)  रहने पर व्‍यंजन वर्ण “न” में भी उसी स्‍वर वर्ण की मात्रा चिन्‍ह का प्रयोग होता है ।)

चिल्‍का ( जैसे ) :-

           गमनङ            बोरोन मेता

          (विशेषण )        ( भाव वाचक संज्ञा )

इकिर (गहरा)              इनिकिर (गहराई)

एसेल (गोरा)                एनेसेल (गोरापन)

ओसर (चौड़ा)             ओनोसर (चौड़ाई)

केटे: (कठोर)              केनेटे: (कठोरता)

गोजा ( नुकीला)          गोनोजा (नोक)

जिलिङ (लम्‍बा)          जिनिलिङ (लम्‍बाई)

सुगड़ा (सुन्‍दर)           सुनुगड़ (सुन्‍दरता)

 

. गमनङ टुङ रअ: एनेटे: बनि रे बनितोङ चिना का तइनो: इमतङ बोजा बनि “ न “ रेओ जेतन बनितोङ चिना का जोटोगो: अ ।

 ( विशेषण शब्‍द के आरम्भिक वर्ण में मात्रिक चिन्‍ह नहीं रहने पर व्‍यंजन वर्ण “न” में भी कोई मात्रा चिन्‍ह नहीं लगता है।)

चिल्‍का (जैसे) :-

          गमनङ             बोरोन मेता

        (विशेषण)           (भाव वाचक संज्ञा)

  सरति ( सच्‍चा )          सनरति (सच्‍चाई)

सलंगि (ऊँचा)             सनलंगि (ऊँचाई )

 

   गमनङ रेअ: दसाको

(विशेषण की अवस्‍थाएँ )

होड़ो जगर रे गमनङ रेअ: अपिआ दसा मेनअ:। एनाको मुनु दसा, तला दसा ओड़ो: निमन दसा कजिओ: तना। गमनङ रेअ: ने दमाको नेका उदुब् दड़िओ:अ।

मुनु दसा        तला दसा       निमन दसा

(मूलावस्‍था)   (मध्‍यावस्‍था)    (उत्तमावस्‍था)

बुगिन      बुगिन गरङ/नो:   बुगिन उतर

मरङ      मरङ गरङ/नो:   मरङ उतर

हुड़ि‍ङ    हु‍ड़ि‍ङ गरङ/नो:  हुड़ि‍ङ उतर

हेड़ेम     हेड़ेम गरङ/नो:    हेड़ेम उतर

सलंगि   सलंगि गरङ/नो:   सलंगि उतर

 

गमनङ दसा रेअ: बनइ मुंडि

मुनु दसा रे गनतिन गरङ/नो: जोटो: केआते तला दसा बइओ: तना ओड़ो: तला दसा रेअ: गनतिन “गरङ/नो:” ओचो: परका के ते एन टयद् रे गनतिन “उतर“ जोटो: केआते निमन दसा बइओ: तना । नेअ लतर रेअ: जोनोका ते लेल दड़िओ:अ ।

 

बकंड़ा रे ने दसाको रेअ: उनुदुब्

मुनु दसा – सोमा मियद् बुगिन होन तनि:।

(मूलावस्‍था) – (सोमा एक अच्‍छा लड़का है ।)

तला – सोमा सुखराम आते बुगिन गरङ होन तनि:।

(मध्‍यावस्‍था) – (सोमा सुखराम से अच्‍छा लड़का है।)

निमन दसा – सोमा सोबेन कोआते बुगिन उतर होन तनि:।

(उत्तमावस्‍था) – सोमा सबसे अच्‍छा लड़का है।)